انجام چه اعمالی نماز را باطل می کند؟

واژه صلاه (نماز) به همراه مشتقاتش ۹۸ بار در قرآن تکرار شده است و چنان جایگاه ممتازی دارد که در بسیاری از آیات به عنوان مهمترین و اولین عمل فردی و اجتماعی مؤمنین در کنار ایمان ذکر شده است؛ از سوی دیگر نه تنها از اولین ناله های دوزخیان ترک نماز را بیان می کند (مدثر/۴۲) بلکه از نمازگزاران سهل انگار در نماز، در کنار تکذیب کنندگان دین یاد کرده است.

(ماعون/۵) هیچ واجبی در قرآن همچون نماز مورد تأکید قرار نگرفته است، نماز عامل بازدارنده از گناه، وسیله فلاح و رستگاری، یاری کننده در مشکلات زندگی و از سفارشات مهم خدا به انبیا و دغدغه های پیامبران بزرگ الهی به ویژه در مورد خانواده شان است.

در گفتار و عملکرد پیامبر (صلی الله علیه و آله) و امامان نیز نماز جایگاه رفیعی دارد. در دو کتاب وسایل الشیعه و مستدرک الوسائل بیش از ۱۱۶۰۰ حدیث در این موضوع نقل شده است.

کارهایی که نماز را باطل میکند

ما در این مقاله به طرح چند پرسش و پاسخ در مورد نماز می پردازیم:

سوال:اگر اذکار نماز، هنگام حرکت بدن گفته شود، نماز باطل است؟

هنگام گفتن ذکرهای واجب در نماز، بدن باید بی حرکت باشد، بلکه بنابر احتیاط واجب، در موقع گفتن ذکرهای مستحب نیز باید بدن آرام باشد. (امام خمینی، توضیح المسائل (محشّی)، ج ۱، ص ۵۳۸، م ۹۶۵)

حال اگر عمداً ذکر واجب را هنگام حرکت بدن بگوید نماز باطل است و اگر ذکر مستحبی را هنگام حرکت بدن بگوید (مثلًا موقع رفتن به رکوع یا رفتن به سجده تکبیر بگوید)، چنانچه به قصد مطلق ذکر باشد، نماز صحیح است، ولی اگر به قصد ذکری که در نماز وارد شده (ذکر مستحبی) بگوید، اکثر مراجع می گویند، بنابر احتیاط واجب، باید نماز را دوباره بخواند، (امام خمینی(ره) در این صورت، فتوا به اعاده نماز می دهند) ولی برخی از فقها، در این صورت هم نماز را صحیح شمرده اند. (آیات عظام خوئی، سیستانی و تبریزی؛ ر. ک:امام خمینی، توضیح المسائل (محشّی) ، ج ۱، ص ۵۳۸، م ۹۶۶)

باطل کننده های نماز

سؤال:واجبات نماز چند تا هستند و رکن و غیررکن چه تفاوتی با هم دارند؟

واجبات نماز ۱۱ چیز است:۱٫ نیت ۲٫ قیام ۳٫ تکبیره الاحرام ۴٫ رکوع ۵٫ سجود ۶٫ قرائت ۷٫ ذکر ۸٫ تشهد ۹٫ سلام ۱۰٫ ترتیب ۱۱٫ موالات (یعنی پی در پی بودن اجزای نماز) و فرق رکن و غیر رکن در آن است که در رکن اگر انسان آن را عمداً یا سهواً به جا نیاورد نماز باطل می شود ولی غیر رکن اگر عمداً به جا نیاورد باطل است و اگر سهواً به جا نیاورد نماز او صحیح است. (توضیح المسائل امام خمینی(ره), م ۹۴۲)

سؤال:آیا تلفظ و به زبان آوردن نیت واجب است؟

خیر تلفظ به نیت واجب نیست همان که بدانید قصد انجام چه کاری را دارید که اگر از شما سؤال شود می توانید پاسخ بدهید کافی است. (توضیح المسائل امام خمینی (ره), م۹۴۳ و۹۴۵ و استفتائات امام خمینی (ره), ج۱, ص۱۵۱، س۸۲)

سوال:آیا در مواقعی از نماز که آرام بودن لازم است (ایستاده یا غیر ایستاده)، حرکت سر یا دست ها هم نماز را باطل می کند؟

برای پاسخ به سؤالات شرعی، دانستن مرجع محترم تقلید فرد سوال کننده ضروری است، ولی از جایی که این مسأله تا حد زیادی اتفاقی است، نظر شما را به فتاوای مورد نظر جلب می کنیم:

برای اقامه نماز هم باید محل و مکان نمازگزار آرام باشد [۱] (مگر از روی اضطرار)، و هم خود نماز گزار باید بدنش،آرام و ساکن باشد [۲]. برخی از حرکتهای جزئی سر و دست که عرفاً این آرامش را بر هم نمی زند، اشکالی ندارد. البته باید توجه داشت که اگر حرکت عمدی یا سهوی سر، موجب روی برگرداندن ( چرخش به سمت راست یا چپ) از سمت قبله شود نماز را باطل می کند [۳]. با این مقدمه به فتاوای مراجع محترم تقلید توجه نمایید:

مسأله ۹۶۸:اگر موقع خواندن حمد و سوره، یا خواندن تسبیحات، بی اختیار به قدری حرکت کند که از حال آرام بودن خارج شود، احتیاط واجب آن است که بعد از آرام گرفتن بدن، آن چه را در حال حرکت خوانده، دوباره بخواند. [۴]

مسأله ۹۶۷:حرکت دادن دست و انگشتان در موقع خواندن حمد، اشکال ندارد، اگر چه احتیاط مستحب آن است که آنها را هم حرکت ندهد.[۵]

پی نوشتها:

[۱] امام خمینی، توضیح المسائل( المحشی)، ج۱، ص۴۹۰، مسأله ۸۸۰٫

[۲] همان، مسأله ۹۶۵٫

[۳] همان، ج۱، ص ۶۱۷، مسأله ۱۱۳۱٫

[۴] همان، ج ۱، ص۵۴۰٫

[۵] همان، ج ۱، ص۵۳۹٫