تفاوت غیبت و بهتان ، چگونه از غیبت کردن نجات پیدا کنیم؟
ماه رمضان بهترین فرصت برای ترک رذائل اخلاقی و آشتی با خداوند است. در بین رذائل اخلاقی غیبت و بهتان بزرگترین خطراتی هستند که آدمی را تهدید می‌کنند و باعث سقوط انسان می‌شود.
غیبت و بهتان
حجت الاسلام علی تیموری سخنران و کارشناس مذهبی، در گفت و گو با خبرنگار حوزه قرآن و عترت گروه فرهنگی باشگاه خبرنگاران جوان، گفت: انسان برای تبدیل شدن به یک موجود الهی باید آنگونه که سزاوار زیستن است، اخلاق الهی داشته باشد. آدمی برای الهی شدن باید بسیاری از فضائل را در خود نهادینه و در مقابل بسیاری از رذائل و صفات منفی را از خود دور گرداند. یکی از موانع صعود اخلاقی انسان آفت‌های زبانی است؛ زیرا انسان از راه زبان آسیب پذیر است. در گناهان زبان یکی از مواردی که بسیار به چشم می‌آید، غیبت است. غیبت بدین معناست که عیب و نقص کسی را در غیاب او به دیگران فهماند.
تفاوت غیبت و بهتان
وی افزود: در کنار غیبت عنوان دیگری به عنوان بهتان مطرح می‌شود که این دو مقوله با هم تفاوت دارند. بهتان یعنی نسبت دادن عیب و نقص به کسی در حالی که او مبرا از آن است؛ حال چه حضور داشته باشد یا غایب باشد. ولی اگر عیب و نقص در او وجود داشته باشد و ما آن عیب و نقص راه برملا کنیم، این موضوع غیبت محسوب می‌شود. کسی که دچار بهتان شود، شرایط سخت‌تری دارد؛ هم دروغ به فردی بسته شده و هم پشت سر او صحبت شده است.
انواع غیبت
این کارشناس مذهبی در مورد اقسام و انواع غیبت مطرح کرد: غیبت اقسامی دارد؛ گاهی به واسطه گفتار غیبت صورت می‌گیرد و با زبان مطلبی که باعث برملا شدن عیب کسی می‌شود، را بیان می‌کنیم. غیبت گاهی نوشتاری است مثل حضور در شبکه‌های اجتماعی که در آن در مورد فرد یا گروهی مطلبی را مطرح می‌کنند که راضی نیستند. با اشاره و رفتار نیز می‌توان غیبت کرد؛ به عنوان مثال با کنایه صحبت کردن در مورد موضوع و فردی غیبت است.
او گفت: غیبت به معنای بیان عیب و نقص کسی است که نزد مردم معروف نبوده. این عیب و نقص می‌تواند جنبه نفسانی داشته باشد، یعنی ما رذائل اخلاقی فرد را برملا کنیم مثل حسادت، بخل؛ یا اینکه عیب و نقص می‌تواند جسمانی باشد مثلاً اعضاء و جوارح آن فرد دارای ایرادی باشد. گاهی اوقات ممکن است نقص معنوی باشد و فرد اهل انجام دستورات الهی نباشد. بیان نقص‌های مالی نیز از اقسام غیبت حساب می‌شود. خداوند در قرآن برای اینکه زشتی عمل غیبت را برای ما روشن کند مثال‌هایی مطرح کرده است؛ به عنوان مثال غیبت را تشبیه به خوردن گوشت برادر مرده کرده است. این تشبیه به این دلیل است که ما به بزرگی بدی و زشتی عمل خود پی ببریم. همچنین در برخی از روایات غیبت بدتر از زنا معرفی شده است.
این کارشناس مذهبی بیان کرد: اگر بخواهیم یک نمای تصویری به غیبت بدهیم غیبت دارای سه بعد است؛ بعد اول، بعد عملی است به عنوان مثال هر گاه انسان از کسی بدگویی کند این بدگویی به او یک جلوه تاریک و زشت می‌دهد. بعد دیگر، بعد درونی و روانی است. امیرالمومنین (ع) در حدیثی توصیف کردند که پست‌ترین مردم کسی است که غیبت می‌کند و این پستی نشانه پستی حالات و رفتار اوست. بُعد سوم با توجه به منابع دینی بعد معنوی و دینی است که باز هم امام علی (ع) می‌فرمایند: منفور‌ترین مردم نزد خداوند کسی است که غیبت می‌کند. در یک روایت دیگر از پیامبر (ص) نقل شده است که صریحاً می‌فرمایند انسانی که غیبت می‌کند فاقد ایمان قلبی است و پیوند خود با پروردگار را به واسطه غیبت قطع می‌کند. اگر کسی بپرسد بدترین غیبت، چه غیبتی است؟ در جواب باید گفت غیبت از خوبان و صالحان الهی از بدترین مصادیق غیبت است.
حجت الاسلام تیموری افزود: متاسفانه برخی این توجیه را انجام می‌دهند که ما مورد غیبت را در برابر کسی که غیبت او شده مطرح می‌کنیم و این غیبت محسوب نمی‌شود، اما اگر به روایات و کلام بزرگان مراجعه کنیم متوجه می‌شویم اگر عیب و نقصی که در غیاب برادر یا خواهر مومن برملا شده است بین عموم مردم ناپسند باشد، غیبت محسوب می‌شود هر چند خود فرد در بازگو کردن از آن موضوع راضی باشد. یعنی ملاک رضایت خود شخص نیست بلکه ناپسند بودن افشاگری مورد نکوهش است.
وی گفت: یکی از دستورالعمل‌هایی که برای دوری از غیبت آمده، این است که از طرف شنونده رد شود و پذیرفته نشود. یعنی اگر از عیب و نقص جسمانی فردی صحبت می‌شود، آن را اصلاح کند و از او دفاع کند یا مسیر بحث را تغییر دهد.
کفاره غیبت چیست؟
این کارشناس مذهبی مطرح کرد: غیبت کننده و شنونده آن باید کفاره بدهند؛ کفاره غیبت عبارت است از توبه فوری یعنی پشیمانی از گناه به تعبیر دیگر استغفار و استحلال، یعنی از غیبت شونده حلالیت بخواهند. انسان اگر در جلسه غیبت به عنوان گوینده و شنونده قرار گیرد؛ سرکش می‌شود، احساس برتری می‌کند و دیگران را کوچک می‌شمارد. اما با درخواست گذشت و حلالیت از غیبت شونده نفسش تحقیر می‌شود و عذرخواهی شرارت‌های انسانی او را سرکوب می‌کند و این از برکات و آثار حلالیت خواستن است.
ریشه‌های غیبت
حجت الاسلام تیموری در مورد ریشه‌های غیبت به این موارد اشاره کرد: غیبت دارای ریشه‌هایی است که علمای غیبت ده مورد برای آن نام برده اند:
۱) فرو نشاندن خشم نسبت به غیبت شونده.
۲) همراهی با همنشینان و دوستان که به خاطر ترس از طرد شدن و شوق جذب شدن آن‌ها را در غیبت همراهی می‌کنیم.
۳) خنثی کردن اثر شهادت؛ گاهی اوقات فرد شرایطی برایش پیش می‌آید که کسی می‌خواهد علیه او شهادت بدهد در این حال شروع به بدگویی از او می‌کند.
۴) ریشه دیگر غیبت رفع اتهام است. انسان متهم است به انجام عملی زشت، پس برای رفع اتهام نقص دیگران را مطرح می‌کند.
۵) برای اثبات برتری خود غیبت می‌کند.
۶) حسادت می‌تواند عامل غیبت باشد، انسان‌هایی که نتوانستند رشد کنند شروع به تضعیف دیگران می‌کنند.
۷) مزاح و شوخی کردن باعث غیبت می‌شود.
۸) تمسخر؛ انسان برای مسخره کردن دیگران تن به غیبت می‌دهد.
۹) دلسوزی.
۱۰) خشم نابجا در راه حق؛ گاهی اوقات انسان مذهبی هنگامی که شخصی گناهی انجام می‌دهد به شدت عصبانی شود، اما نمی‌تواند خشمش را کنترل کند و آبروی او را می‌برد.
پیامد‌های غیبت در دنیا
حجت الاسلام تیموری در مورد پیامد‌های دنیایی غیبت مطرح کرد: از پیامد‌های دنیایی غیبت این است که آبرویی برده می‌شود. امام صادق (ع) می‌فرمایند: غیبت نکن که مورد غیبت واقع می‌شوی و برای برادر خود گودالی نکن که خود در آن خواهی افتاد. یعنی انسان با غیبت کردن حریم دیگران را شکسته است و زمینه شکست حریم خودش را هم فراهم می‌کند. از پیامد‌های دیگر غیبت در این دنیا ایجاد دشمنی است، امیرالمومنین (ع) می‌فرماید: از غیبت بپرهیز، چون موجب خشم خدا و مردم قرار می‌گیری. سلب اعتماد از پیامد‌های دیگر غیبت است. وقتی عیب کسی را فاش می‌کنیم، هم نسبت به غیبت شونده اعتماد سلب می‌شود و هم نسبت به کسی که درباره او غیبت و بدگویی کرده است.
پیامد‌های غیبت در آخرت
وی افزود: از پیامد‌های آخرتی غیبت این است که پیوند انسان با آسمان از بین می‌برد، پیامبر (ص) فرمودند: اثر غیبت در دین شخص مسلمان سریعتر از بیماری خوره در بدن او می‌تواند وارد شود. غیبت مانع پذیرش اعمال خواهد بود. غیبت باعث می‌شود که عمل و رفتار نیک تا ۴۰ روز مورد پذیرش درگاه احدیت قرار نگیرد. غیبت کردن و شنیدن آن پاداش‌هایی که در قیامت خداوند به ما می‌خواهد بدهد را به تاخیر می‌اندازد. در همین زمینه حدیثی از امام صادق (ع) نقل شده است که می‌فرمایند: خداوند به حضرت موسی (ع) وحی کرد غیبت کننده اگر توبه کند و حلالیت بطلبد، آخرین کسی است که وارد بهشت می‌شود و اگر موفق به توبه نشود اولین کسی است که وارد جهنم خواهد شد. از دیگر پیامد‌های غیبت در آخرت، انتقال نیکی‌ها است؛ پیامبر (ص) می‌فرمایند: اعمال حسنه شخص غیبت کننده از نامه عمل او بدون اجازه برداشت می‌شود و به غیبت شونده اضافه می‌شود. از پیامد‌های دیگر غیبت این است که فرد با جسمی زشت وارد محشر می‌شود. امام صادق (ع) می‌فرمایند: کسی که از فرد مسلمان غیبت کند در حالی که بوی دهان او بدتر از مردار به مشام می‌رسد، در قیامت حاضر می‌شود و اهل محشر از آن بو اذیت می‌شوند. آخرین پیامد غیبت خروج از ولایت الهی است، چون امام صادق (ع) فرمودند کسی که غیبت می‌کند از حکومت و سرپرستی خداوند خارج می‌شود.
آثار ترک غیبت
این کارشناس مذهبی گفت: پیامد‌ها و آثار زیبایی برای ترک غیبت در روایات آمده است؛ امام صادق (ع) در این مورد می‌فرمایند: هیچ چیز سودمندتر از دوری از حرام‌های الهی و بازداشتن نفس از اذیت مومنان و غیبت کردن درباره آن‌ها نیست. در روایتی دیگر از امام سجاد نقل می‌شود شخصی که زبانش را از ریختن آبروی مردم باز دارد، خداوند در روز قیامت از گناهان او چشم می‌پوشد.
تفاوت غیبت و بهتان/ چگونه از غیبت کردن نجات پیدا کنیم؟
درمان علمی و عملی غیبت
حجت الاسلام تیموری گفت: درمان علمی غیبت دارای دو بعد است، بعد جسمانی و معنوی؛ هنگامی که انسان عیب جسمانی مخلوقی را برملا می‌کند، باید در نظر داشته باشد که این اتفاق از ید قدرت او خارج بود و اختیاری در آن نداشته است. همچنین اگر عیب معنوی کسی را برملا کنیم، باید به این نکته توجه داشته باشیم که آیا خود غیبت کننده از آن عیب مبرا است؟ امام علی (ع) می‌فرماید: خوشا به حال کسی که عیب و نقصش او را به خویش سرگرم کرده تا به دیگران نپردازد.
وی در انتها افزود: انسان پیش از هر سخنی باید به مشروع یا نامشروع بودن کلامش توجه کند. به این معنا که تعقل کند و همچنین در معاشرت و رفاقت با دوستان و شرکت در مجالس احتیاط بیشتری بکند. در نهایت از کمک خواستن از خدا کوتاهی نکند، زیرا غیبت ناشی از روش‌های نفسانی است که انسان باید این زمینه‌ها را در بزرگ خود بخشکاند.
