ریشه «سجر» ناظر به چه معنایی بوده و منظور از «تسجیر» و «مسجور» در قرآن کریم چیست؟

در این مطلب از جدول یاب به بررسی ریشه « سجر » و معنای کلمات  «تسجیر» و «مسجور» در قرآن کریم می پردازیم. امیدوارم مفید واقع شود.

ریشه کلمه سجر و معنای تسجیر و مسجور

پرسش
کلمه «سجرت» در آیه‌ی ۶ سوره تکویر به معنای پر و مالامال گشتن است، یا جوش آمدن و تبخیر؟

پاسخ اجمالی
«سجر» در عربی به معنای «پر کردن» و «مسجور» به معنای «انباشته شده» می‌باشد. [۱]

قرآن کریم در بیان یکی از نشانه‌های برپایی قیامت می‌فرماید: «وَ إِذَا الْبِحارُ سُجِّرَت».

واژه «سُجِّرَتْ» در لغت به چند معنا آمده است؛ مانند: تشدید آتش،[۲] پُر و لبریز شدن، خشکیده شدن آب،[۳] و… .

مفسران قرآن با توجه به معانی لغوی این واژه، در این‌که منظور از «تسجیر» دریاها چیست احتمالاتی را مطرح کرده‌اند؛ مانند:

منظور آن است که در آن‌‌روز، آب‌ دریاها به زمین فرو می‌رود به گونه‌ای که حتی یک قطره از آن باقی نمی‌ماند.[۴]
رودها و دریاها، آب‌های شیرین و گوارا و آب‌های شور با هم آمیخته می‌شوند، و همه‌ی دریاها یک دریا می‌شود.[۵]
بر اساس قرائت مشهور که به تشدید خوانده شد: «سُجِّرَتْ»، معناى آن شدت و پیوستگى فعل است؛ یعنی آن‌‌گاه که دریاها به هم پیوسته و به شدت و سراسر برافروخته گردد.[۶]
گویا در آستانه‌ی قیامت همین‌‌که خورشید با شعاع و قدرتش به هم پیچیده و تاریک شد، توازن جذب و دفع میان خورشید و زمین و در نتیجه تعادل در میان نیروى ثقل و فشار گازها و مواد گداخته درون زمین به هم می‌خورد و با انفجارهاى شدید و همه‌جانبه، قشر فاصل و حافظ از میان می‌‌رود، کوه‌‌‏ها به حرکت در می‌آید و گازها و مواد داغ و گداخته، آب دریاها را به سرعت تبخیر می‌کند و دریاها را طوفان مواد مذاب و آتش فرامی‌گیرد.[۷]

برخی گفته‌اند « وَ إِذَا الْبِحارُ سُجِّرَت»، یعنی هنگامی که دریاها تبدیل به آتش و مشتعل شوند. البته از نظر علمی نیز این مطلب به اثبات رسیده است که آب از دو عنصر اکسیژن و هیدروژن تشکیل شده، اگر از یکدیگر جدا شوند، هیدروژن آن پس از ترکیب با اکسیژن مشتعل می‌شود و شعله و حرارت عظیم از آن به وجود می‌آید، و بیقین می‌‏توان گفت که خدای متعال در روز قیامت آن قدرت را دارد که با تأثیر فشار یا عاملى دیگر عناصر آب را از یکدیگر جدا کند و آنها را مشتعل سازد.[۸]
به عبارت دیگر، از آن‌جا که خدای متعال تواناى بر ویران کردن دنیا و برپاداشتن قیامت است، می‌تواند با دریاها هر کاری را که می‌خواهد بکند، از جمله گرم کردن و تغییر ماهیت دادن آب‌‌هاى آنها به آتش افروخته.[۹]

به نظر می‌رسد منظور از «وَ إِذَا الْبِحارُ سُجِّرَت»، هم‌چنین «وَ إِذَا الْبِحارُ فُجِّرَتْ»،[۱۰] جوشیدن و تبخیر شدن آنها در اثر حرارت باشد که در این صورت دیگر دریایى نخواهد ماند و همه تبخیر خواهند گردید. و شاید منظور از انفجار و شکافتن نیز همان باشد که در آیه «وَ إِذَا الْبِحارُ فُجِّرَتْ» آمده است، اقیانوس‌ها که کران تا کران سطح زمین را گرفته‌‌‏اند، (با شعله‌ور شدن و انفجار) به هوا می‌روند و بستر آنها آشکار می‌گردد.[۱۱]
تسجیر به معنای پر شدن و سرریز کردن است تا این‌که به حالت انفجار برسد و سیلان پیدا کند، همان‌گونه خدای متعال در جایی دیگر فرمود: «وَ إِذَا الْبِحارُ فُجِّرَتْ». و عرب هم به چاهی که پر از آب باشد، می‌گوید: «ماءٌ مسجور».[۱۲]
و قرآن نیز در توصیفی از دریا واژه «مسجور» را برای آن مورد استفاده قرار می‌دهد: «وَ الْبَحْرِ الْمَسْجُور».[۱۳]

سجر

[۱]. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج ۴، ص ۳۴۵، بیروت، دار صادر، چاپ سوم، ۱۴۱۴ق.

[۲]. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق، داودی، صفوان عدنان، ص ۳۹۷، دمشق، بیروت، دارالقلم‏، الدار الشامیه، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.

[۳]. لسان العرب، ج ۴، ص ۳۴۵٫

[۴]. ر. ک: ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیرالقرآن، تحقیق، یاحقی، محمد جعفر، ناصح، محمد مهدی، ج ۲۰، ص ۱۵۹، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، ۱۴۰۸ق.

[۵]. همان.

[۶]. طالقانی، سید محمود، پرتوی از قرآن، ج ۳، ص ۱۷۳، تهران، شرکت سهامی انتشار، چاپ چهارم، ۱۳۶۲ش.

[۷]. همان.

[۸]. مدرسی، سید محمدتقی، تفسیر هدایت، گروه مترجمان، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، ج ‏۱۷، ص ۳۵۴، مشهد، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.

[۹]. فخرالدین رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، ج ‏۳۱، ص ۶۵، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۲۰ق.

[۱۰]. انفطار، ۳٫

[۱۱]. قرشی، سید علی اکبر، تفسیر احسن الحدیث، ج ‏۱۲، ص ۱۰۲، تهران، بنیاد بعثت، چاپ سوم، ۱۳۷۷ش.

[۱۲]. طبری، ابو جعفر محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، ج ‏۳۰، ص ۴۴، بیروت، دار المعرفه، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.

[۱۳]. طور، ۶٫

آیات مرتبط
سوره غافر (۷۲) : فِی الْحَمِیمِ ثُمَّ فِی النَّارِ یُسْجَرُونَ
سوره الطور (۶) : وَالْبَحْرِ الْمَسْجُورِ
سوره التکویر (۶) : وَإِذَا الْبِحَارُ سُجِّرَتْ

بیشتر بخوانید:

از معجزات اعداد | معجزه عدد ۷ چیست؟ این عدد را بیشتر بشناسید