از آثار خواجه نصیرالدین طوسی در حل جدول
یکی از دانشمندان و حکیمان بنام ایرانی محمد بن محمد بن حسن طوسی مشهور به خواجه نصیرالدین طوسی (۵۹۷-۶۷۲ق)، می باشند که از ایشان به عنوان متکلم، فقیه،فیلسوف، ریاضی دان و منجم قرن هفتم هجری نیز یاد می شود که در شهر طوس خراسان رضوی چشم به جهان گشود در این مطلب از بلگ جدول یاب از آثار خواجه نصیرالدین طوسی در حل جدول را بررسی خواهیم کرد ، با ما همراه باشید :
خلاصه ای از زندگینامه خواجه نصیرالدین طوسی
ولادت: شنبه ۱۱ جمادی‌الاولی ۵۹۷
۵ اسفند ۵۷۹
درگذشت: دوشنبه ۱۸ ذیحجهٔ ۶۷۲
۱۱ تیر ۶۵۳
آرامگاه: مقبره کاظمیه بغداد
محل زندگی: خراسان، قزوین، آذربایجان و بغداد
ملیت: ایرانی
پیشه: فیلسوف و دانشمند
سال‌های فعالیت: سدهٔ هفتم قمری
لقب: استاد بشر و عقل حادی عشر
دوره: اوایل مغولان و ایلخانان
مذهب: اسلام، در اواخر عمر شیعه اثنی عشری – شاید در بخشی از عمر شیعه اسماعیلیه
مکتب: فلسفه مشایی
خواجه نصیرالدین طوسی یکی از سرشناس ترین و متنفذترین شخصیت های تاریخ جریان های فکری اسلامی می باشد. علوم دینی و عقلی را زیر نظر پدرش و منطق و حکمت طبیعی را نزد دایی اش آموخت. وی تحصیلاتش را در نیشابور به اتمام رساند و در آنجا به عنوان دانشمندی برجسته آوازه یافت.
ایام کودکی و نوجوانی محمد در شهر طوس سپری شد. او در شهر طوس و به دست استادش «نصیرالدین عبدالله بن حمزه» لباس مقدس عالمان دین را بر تن کرد و از آن پس به لقب «نصیرالدین» از سوی استاد افتخاری جاویدان یافت. وی در این ایام پس از خواندن و نوشتن، قرائت قرآن، قواعد زبان عربی و فارسی، معانی و بیان و حدیث را نزد پدر آموخت.
پس از آن به توصیه پدر نزد دایی خود “نورالدین علی بن محمد شیعی” که از دانشمندان به نام در ریاضیات، حکمت و منطق بود به فراگیری آن علوم پرداخت. سپس به نیشابور مهاجرت کرد و از محضر اساتید بزرگی مثل “فریدالدین داماد نیشابوری”، “اشارات بوعلی” و از “قطب‌الدین مصری”، «قانون ابن سینا» را فرا گرفت. وی علاوه بر کتاب‌های فوق از محضر عارف معروف آن دیار «عطار نیشابوری» (متوفی ۶۲۷) نیز بهره‌مند شد.
خواجه که در آن حال صاحب علوم ارزشمندی گشته و همواره به دنبال کسب علوم و فنون بیشتر بود، پس از خوشه چینی فراوان از خرمن پربار دانشمندان نیشابور به ری شتافت و با دانشور بزرگی به نام برهان‌الدین محمد بن محمد بن علی الحمدانی قزوینی آشنا گشت.
او سپس قصد سفر به اصفهان کرد امّا در بین راه، پس از آشنایی با «میثم بن علی میثم بحرانی» به دعوت او و به منظور استفاده از درس خواجه ابوالسعادات اسعد بن عبدالقادر بن اسعد اصفهانی به شهر قم رو کرد.
محقق طوسی پس از قم به اصفهان و از آنجا به عراق رفت. او علم «فقه» را از محضر «معین‌الدین سالم بن بدران مصری مازنی» (از شاگردان ابن ادریس حلی و ابن زهره حلبی) فراگرفت. و در سال ۶۱۹ ق. از استاد خود اجازه نقل روایت دریافت کرد. آن‌گونه که نوشته‌اند خواجه مدت زمانی از «علامه حلی» فقه و علامه نیز در مقابل، درس حکمت نزد خواجه آموخته است.
«کمال‌الدین موصلی» ساکن شهر موصل (عراق) از دیگر دانشمندانی بود که علم نجوم و ریاضی به خواجه آموخت و بدین ترتیب محقق طوسی دوران تحصیل را پشت سر نهاده، پس از سال‌ها دوری از وطن و خانواده، قصد عزیمت به خراسان کرد.
فرزندان خواجه نصیرالدین طوسی
خواجه نصیر سه پسر از خود به یادگار نهاد: صدرالدّین علی، فرزند بزرگ او که همواره در کنار پدر و همگام با او بود و در فلسفه، نجوم و ریاضی بهره کافی داشت.
دومین فرزندش اصیل‌الدین حسن نیز اهل دانش و فضیلت بود و در زمان حیاتش اغلب به امور سیاسی مشغول بود. فرزند کوچک خواجه فخرالدین محمد بود که ریاست امور اوقاف در کشورهای اسلامی را به عهده داشت.
مذهب خواجه نصیرالدین طوسی
درباره مذهب خواجه نصیرالدین طوسی، اقوال مختلفی وجود دارد. شواهد زیادی مبنی بر اثناعشری بودن او در دست است. او در اغلب کتاب‌های کلامی خود همچون تجرید الاعتقاد، به دوازده امام و وجوب عصمت آنها اشاره دارد.
همچنین رساله‌های ویژه‌ای در این باره نگاشته که از آن جمله می‌توان رساله «الفرقه الناجیه» و «رساله فی حصر الحق بمقاله الامامیه» و نیز «الاثنی عشریه» و «رساله فی الإمامه» را نام برد.
خواجه نصیرالدین طوسی در چه علوم و فنونی مهارت داشته
تبحّر خواجه نصیرالدین طوسی در علوم عصر خویش به ویژه فلسفه، ریاضیّات، کلام، منطق، ادبیات و نجوم، بزرگان را بر آن داشته تا زبان به ستایش وی گشوده، با تعبیراتی چون «استادالبشر»، «افضل علما»، «سلطان فقها»، «سرآمد علم»، «اعلم نویسندگان»، «عقل حادی عشر» و «معلم ثالث» از او یاد کنند.
این‌گونه ستایش‌ها از مقام علمی خواجه حتی در کلمات و جملات دانشمندان غیر مسلمان نیز موج می‌زد. چنانکه نوشته‌اند خواجه در رشته‌های ذیل از تخصص کافی بهره‌مند بود.
◊ ریاضیات
او در ریاضی از نظرهای برجسته‌ای برخوردار بود به گونه‌ای که تا به امروز در جبر، حساب، هندسه، مثلثات و سایر علوم ریاضی از دانشمندان این رشته به شمار می‌آید. دانش‌پژوهان غربی، خواجه را تنها از طریق این رشته شناخته و دیگر علوم و فنون وی از نظر آنان پنهان مانده است.
او با تالیف کتاب «الشکل القطاع» نظریات جدیدی در ریاضی به وجود آورد و بحث مثلثات را از علم فلک جدا کرده، هرکدام را موضوعی جداگانه به حساب آورد. محقق طوسی اولین دانشمندی بود که حالات شش‌گانه مثلث کروی در قائم الزاویه را به کار برد. تالیف سی و پنج اثر در موضوع ریاضی از سوی خواجه دلیلی روشن بر این است که وی از دانشوران برجسته این علم بوده است.
◊ فلسفه
خواجه در عصری زندگی می‌کرد که امام فخر رازی متعصبانه بر افکار و نظریات فلسفی ابوعلی سینا می‌تاخت و عقاید فلسفه مشّاء را به‌شدّت مخدوش می‌ساخت و کسی را هم یارای ایستادگی در برابر شبهات او نبود، به گونه‌ای که افکار ابن سینا از توجه فلاسفه دور گشته و مورد بی‌مهری قرار گرفته بود.
در این برهه، خواجه نصیر پا به عرصه نهاد و با نوشتن کتابی در شرح اشارت ابن سینا تمامی اشکالات فخر رازی را که از بزرگان اهل تسنن بود، پاسخ داده، بار دیگر افکار عالی و مهم بوعلی حیات تازه‌ای یافت.
◊ کلام
علم کلام به بحث و بررسی پیرامون عقاید اسلامی می‌پردازد. این علم از عصر معصومین (علیهم‌السّلام) به ویژه دوران شکوهمند امام صادق (علیه‌السّلام) و پس از آن همواره مورد توجه مسلمانان بوده است.
خواجه نصیرالدین در قرن هفتم با تالیف کتاب بسیار مهم و مستدل «تجریدالعقاید» محکم‌ترین متن کلامی را به رشته تحریر درآورد و افقهای تازه‌ای به روی مشتاقان این علم گشود. این کتاب جاودانگی هفتصد ساله خود را همچنان حفظ کرده است و هم اکنون در حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌های اسلامی تدریس می‌شود.
◊ اخلاق
پرداختن خواجه به هیئت، ریاضیات، نجوم و دیگر علوم رایج آن زمان، وی را از توجه ویژه به علم اخلاق و مسائل تربیتی غافل نکرد. محقق طوسی با نگارش کتاب «آداب المتعلمین» دستورالعملهای ظریف اخلاقی را به شیوه‌ای بایسته برای تمامی دانش پژوهان بیان داشته است.
◊ ادبیات
ذوق لطیف و طبع ظریف خواجه او را بر آن داشت تا قلم استوار خویش را در ادبیات و شعر نیز به کار گیرد. کتاب «اخلاق ناصری» که به دست توانای خواجه به رشته تحریر درآمده یکی از شاهکارهای نثر فارسی است.
او از شعر بهره ای نیک داشته و کـتاب «معیار الاشعار» را در موضـوع علم عروض نوشـته است. بعضی از اشعار این دانشمند که گوشه‌ای از اندیشه‌های وی را در قالب شعر ترسیم کرده است در این قسمت ذکر می‌کنیم:
امروز منم نعرهزنان از پی دل
بر سر چو زنان دستزنان از پی دل
آواره ز خان و مان روان از پی دل
جور همه ناکسان چشان از پی دل
***
لذّات دنیوی همه هیچ است نزد من
در خاطر از تغییر آن هیچ ترس نیست
روز تنعّم و شب عیش و طرب مرا
غیر از شب مطالعه و روز درس نیست
***
هر چند همه هستی خود می‌دانیم
چون کار به ذات می‌رسد حیرانیم
بالجمله به دوک پیرزن می‌مانیم
سررشته به دست ما و ما حیرانیم
***
افسوس که آنچه بُرده‌ام؛ باختنی ست
بشناخته‌ها تمام نشناختنی ست
برداشته ام هر آنچه باید بگذاشت
بگذاشته ام هر آنچه برداشتنی ست
خواجه نصیر الدین به زبان عربی نـیز اشعاری سـروده اسـت.
درگذشت خواجه نصیرالدین طوسی
خواجه نصیر در حالی در ۱۸ ذی الحجه سال ۶۷۲ق درگذشت که برای سامان دادن به امور اوقاف و دانشمندان، در بغداد به سر می‌برد. او بنا به وصیت خود در حرم کاظمین دفن شد. او همچنین وصیت می‌کند که روی قبرش اشاره‌ای به ویژگی های علمی‌اش نشود و عبارت «و کَلبُهُم باسِطٌ ذِراعَیهِ بِالوَصید» را در آستانه حرم بنویسند.
از آثار خواجه نصیرالدین طوسی
◊ تحریراقلیدس
◊ الرساله الشافیه عن الشک فی الخطوط المتوازیه
◊ تحریر مجسطی
◊ کشف القناع عن اسرار شکل القطاع
◊ تحریر کتاب مانالاوس فی الاشکال الکرویه
◊ تحریراکثرثاوذوسیوس
◊ تحریر کتاب مأخوذات ارشمیدس
◊ تحریرکتاب المناظراقلیدس
◊ تحریر کتاب المساکن ثاوذوسیوس
◊ تحریر کتاب الکره المترکه اطولوقس
◊ تحریر کتاب فی الایام و اللیالی ثاوذوسیوس
◊ تحریر کتاب ظاهرات الفلک اقلیدس
◊ تحریر کتاب فی الطلوع و الغروب اطولوقس
◊ تحریر کتاب ابسقلاوس فی المطالع
◊ تحریر کتاب المفروضات ارشمیدس
◊ کتاب ارسطرخس فی جرمی النیرین و بعدیهما
◊ تحریر کتاب معرفه مساحه الاشکال السیطه و الکرویه
◊ تحریر کره و اسطوانه ارشمیدس
◊ تحریر کتاب امعطیات
◊ ترجمه ثمره الفلک
◊ کتاب انعکاسات الشعاعات
◊ تذکره نصیریه در هیأت
◊ ترجمه صور الکواکب
◊ رساله در شعاع
◊ رساله معینیه در هیأت وذیل آن
◊ زیج ایلخانی
◊ بیست باب درمعرفت اسطر لاب
◊ زبده الهیئه در هیأت و استکشاف احوال افلاک و اجرام
◊ سی فصل در هیأت و معرفت تقویم
◊ رساله در حساب و جبر و مقابله
◊ زبده الادراک فی هیأت الافلاک
◊ مدخل فی علم النجوم
◊ کتاب صد باب در معرفت اسطرلاب
◊ استخراج قبله تبریز
◊ اخلاق ناصری
◊ اوصاف الاشراف
◊ تنسوق نامه ایلخانی در معدن شناسی
◊ جواهرالفرائض در فقه
◊ آداب المتعلمین درتربیت
◊ معیار الاشعار در عروض
◊ اساس الاقتباس
◊ تجرید المنطق
◊ تعدیل المعیار فی نقد تنزیل الافکار
◊ رساله معقولات یا قاطیغوریاس
◊ حل مشکلات اشارات، در فلسفه
◊ رساله اثبات جوهر مفارق یا رساله نفس الامر یا اثبات العقل
◊ رساله فی العلم و العالم و المعلوم
◊ رساله بقاء النفس بعد فناء الجسد
◊ رساله در کیفیت صدور موجودات
◊ رساله در نفی و اثبات
◊ رساله العلل و المعلولات
◊ تجرید العقاید در کلام
◊ فصول نصیریه
◊ تلخیص المحصل
◊ مصارع المصارع
◊ رساله در جبر و اختیار
◊ رساله اثبات واجب
◊ رساله در امامت
بیشتر بخوانید :
زندگینامه خواجه نصیرالدین طوسی
