از آتش پریدن تا فالگوش ایستادن / رسم و رسوم چهارشنبه سوری چیست؟

چهارشنبه سوری جزء رسمهای قدیمی و سنتی مردم ایران است که از سال های گذشته تا کنون دست به دست و نسل به نسل گشته تا به اینجا رسیده طوری که در تمام این سال ها در تمام نقاط کشور برگزار می شود مسئله این است که به رغم فراگیر بودن چهارشنبه ‌سوری در سراسر ایران در هر منطقه با اندک تفاوتهایی برگزار میشود که این رسم را به نوعی بومی می کند.

چهارشنبه سوری از آیین کهن و رسوم بسیار زیبا و دلنشین ایران است. آخرین چهارشنبه سال در اسفند ماه را طبق آیین و آداب و رسوم آن هر ساله از روزگاران قدیم برگزار می کردند و ادامه آن هم به مردم عصر امروز رسیده است. چهارشنبه سوری جزو رسوم مورد علاقه ایرانیان است که در تمام این سال ها در تمام نقاط کشور برگزار می شود؛ مسئله این است که به رغم فراگیر بودن چهارشنبه سوری در سراسر ایران در هر منطقه با اندک تفاوتهایی برگزار میشود که این رسم را به نوعی بومی می کند. در گذر زمان هم این آیین تغییراتی را هم پشت سر گذاشته است که باعث دور شدن از اصل رسم چهارشنبه سوری شده است.

چهارشنبه که یکی از روزهای آخر هفته است و سوری از نظر معنا و مفهوم با سرخی و گرما هم معنی است. بنابراین این واژه چهارشنبه سوری را می توانیم چهارشنبه سرخ و گرم هم معنا کنیم؛ که رفتن سرما و آمدن فصل بهار و گرمای تموز را نوید می دهد.به عبارت دیگر در این روز باید یوسته سرد زمستان را شکافت و از آن بیرون آمد و نوید بهار را داد.

پریدن از روی آتش رسم مشترک این شب است که هنوز به شکل گسترده و در تمام نقاط ایران انجام می شود؛ رسومی همانند قاشق زنی و فال گوش ایستادن و رساندن خبرهای خوب به همدیگر ؛ به گستردگی از روی آتش نیست. و گذر زمان آن را به فراموشی داده است و جای آن را با ترقه بازی پرکرده است.

رسوم چهار شنبه سوری

۱. افروختن آتش

مشهورترین نماد چهارشنبه سوری آتش است.در قدیم تمام اقشار و گروه های جامعه اعم از شاه و رعیت، پشته ای از هیزم یا وسیله قابل احتراق را در نقاط مختلف شهر، روستا و محلات گرد آورده و آتش می زدند. گذشت زمان در این رسم فقط توانسته مکان این آتش بازی را تغییر دهد. زندگی شهرنشینی این اتش بازی را از حیاط های دل باز و میادین اصلی روستاها به پشت بام های آپارتمان ها و این اواخر به پارک ها و در بعضی شهر ها به خیابان ها رسانده است. این کار و خواندن ترانه هایی که همه از آیین باستانی وام گرفته شده است منافاتی با امروز ندارد اما مسئله ی نگران کننده تغییراتی است که در جهت انحراف از اصل رسم پیش آمده است. افروختن آتش در سال های قبل کنار افراد خانوداه با نظارت بزرگ تر ها انجام می شد. اما امروز جوانان به سطح خیابان ها و کوچه ها می آیند، آتش های عظیمی به پا می کنند که هم جان خود و هم سایر رهگذران را تهدید می کند.

۲. قاشق زنی

دختران دم بخت کاسه ای و قاشقی به دست می گرفتند و همراه کودکان و نوجوانان چادر بسر می کردند و به در منازل همسایگان می رفتند و از آنان هدیه یا آجیل درخواست می کردند.

این گروه هفت نفره از دختران چادر هایشان را عوض میکردند تا شناخته نشوند. و معمولا خوراکی های شفا بخش می خواستند یا به در هفت مغازه می رفتند.

اگر صاحب مغازه چیزی برای دادن نداشت در پاسخ می گفت:” آنچه از دیگران گرفته ایم می دهیم….اگر پول دریافت می کردند با آن لوازم آش شله قلمکار خریده می شد و آتش تهیه شده را به بیمار می خوراندند. در این رفتار هم صله رحم، شادی، کمک به دیگران و دست گیری از نیازمندان آشکار است؛ انگیزه هایی که ایرانی ها به خاطر آن ها رسوم مختلفی دارند.

۳. نقاره زنی

عضدالدوله دیلمی آن را مرسوم کرده و فرمان داد هر چهارشنبه پایان سال در طلوع و غروب؛ هنگام نماز؛ کرنا؛ دهل و شیپور بزنند. این رسم بیشتر در مشهد مقدس رایج بود. اما در تهران هم در برخی مناطق نواختن نقاره گزارش شده است.

۴. عبور از زیر توپ مروارید

این رسم به تهران دوران شاه عباس صفوی بر می گردد. در تهران رایج بوده که دردوران صفویه، زنان را از زیر توپ هایی که از پرتغالی ها غنیمت گرفته بودند عبور می دادند به ویژه دختران دم بخت و دور تا دور آن جمع میشدند و معتقد بودند که این امر موجب گشایش بخت آنان می شود.

۵. نمک دادن

پیشینه این رسم به شهر شیراز برمی گردد. مردم سبدی محتوی بسته های نمک روی سر گذاشته و در کوچه های شهر می گردیدند و به هر رهگذری که برخورد کردند یک مشت نمک به او می دهند و در قبال آن پول می گیرند و فردای آن روز چهارشنبه؛ آش می پزند و برای دوستان خود می فرستند.

۶. فالگوش

شخصی در سر کوچه؛ خیابان یا محل گذر می ایستد و کلید را زیر پایش پنهان میکردو همزمان نیتی را در دل می گذارد و گوش هایش را تیز میکرد و گوش به زنگ بود. اولین کلماتی که از رهگذران می شنید با نیت خود مطابقت می داد. و پاسخ خودش را به این روش می گرفت. معمولا مردم آرزو می کردند که سال جدید را با سعادت و به روزی سپری کنند یا هر نیتی که در راستای عقاید فرد مورد نظر بود را از دل خود می گذراند.

۷. سرود چهار شنبه سوری

سرودی که هنگام شام چهارشنبه وقت پریدن از روی آتش خوانده می شد ؛ عمده ترین ورد عامیانه مردم بوده است. که علاقه زیادی به آن داشتند و از گذشته تا امروز هم نسل به نسل منتقل شده است. زردی من از تو / سرخی تو از من.در واقع مردم با این شعر فولکولور،آرزوی خوشبختی و تندرستی و به زیستی برای یکدیگر می کردند و به واسطه آن زردی؛ افسردگی؛ ضعف یک سال زندگی را دفع و به جای آن گرمی، سرخی آتش و سلامتی را جایگزین می ساختند.

از تمامی این رسوم زیبا و با معنی متاسفانه امروزه فقط آتش درست کردن آن هم به شیوه ی جنگ جهانی مورد توجه جوانان قرار گرفته است و ساختن بمب های دستی و ترقه هایی که جز خطر و سلب آسایش و آرامش از مردم فایده ی دیگری ندارد. ما هر سال به دلیل حوادث چهارشنبه سوری خیلی از خانواده ها را در عید نوروز داغدار می بینیم و حوادث بسیاری در این شب و روزهای قبل از آن که افرادی مشغول ساخت این ترقه ها هستند داریم.
منبع:aftabir