فلسفه وجودی اعتکاف چیست؟ چرا مسلمانان در مراسم اعتکاف شرکت می کنند؟
اعتکاف را می توان آمیزه ای از چندعبادت با فضیلت به حساب آورد. روزه که خود عبادتی بس از ارزشمند است و به میهمانیخدا رفتن به شمار می آید، یکی از شرایط اعتکاف است.
اعتکاف چیست ؟
بخشی از مقررات دینی که « عبادت » نامیده می شود، برای تأمین نیازهایروحی انسان تشریع شده است. هر چند عبادت ممکن است از جنبه های اجتماعی نیز برخوردارباشد.
تنوع عبادت ها در اسلام دقیقا به دلیل نیازهای گوناگون انسان است. هرعبادتی ، بخش معینی از نیازهای روح را برآورده می کند. مثلا نماز، زنگار غفلت ازمبدأ آفرینش را از روح و روان می زداید.
روزه نیروی عقلانی و قوای روحانی انسانرا در مصاف با کشش های مادی و شهوانی تقویت می کند.
حج، شرکت در آزمون مبارزه باتعلقات مادی و دل بستگی های دنیوی است.
اعتکاف را می توان آمیزه ای از چندعبادت با فضیلت به حساب آورد. روزه که خود عبادتی بس از ارزشمند است و به میهمانیخدا رفتن به شمار می آید، یکی از شرایط اعتکاف است.
حضور در معبد و سرای دوستکه به خودی خود عبادت است. محرمات اعتکاف یعنی چیزهایی که معتکف باید در طول اعتکافاز آن پرهیز کند، انسان را به یاد حج که یکی از ارکان اسلام است، می اندازد. دقت دراحکام و آداب اعتکاف نشان می دهد که شباهت های قابل توجهی میان « حج » و « اعتکاف » وجود دارد. اعتکاف با « جهاد » نیز بی شباهت نیست. شرکت در اعتکاف ، همراه بامراعات آداب و شرایط آن، در حقیقت ورود به عرصه ی « جهاد اکبر » و مبارزه با نفساست که از جهاد با دشمن خارجی به مراتب برتر است. این عبادت اسلامی در عین حال ازبرخی جنبه های اجتماعی نیز برخوردار است.
خلوت نشینی که در اعتکاف محقق می شود فرصتی مناسب برای عبادت و تفکر و انس با خداوند متعال است. غنیمت شمردن این فرصت استثنایی و بهره بردن از فضای معنوی اعتکاف، انسان مومن را در راه یابی به مراحل کمال یاری می کند.
اعتکاف در مسجد فرصتی است که انسانها با تمام مشکلات و مشاغل اجتماعی چند روزی هرچند کوتاه از جامعه و مردم جدا شوند و به درون گرایی روی آورند. معتکف در فضای روحانی و تقدس مسجد فرصتی مناسب می یابد تا به کاوش درباره ی انگیزه ها و روحیات خویش بپردازد و در راستای رفع نقصان و تکامل خود بکوشد.
خلوت نشینی که در اعتکاف محقق می شود فرصتی مناسب برای عبادت و تفکر و انس با خداوند متعال است. غنیمت شمردن این فرصت استثنایی و بهره بردن از فضای معنوی اعتکاف، انسان مومن را در راه یابی به مراحل کمال یاری می کند.
اعتکاف در مسجد فرصتی است که انسانها با تمام مشکلات و مشاغل اجتماعی چند روزی هرچند کوتاه از جامعه و مردم جدا شوند و به درون گرایی روی آورند. معتکف در فضای روحانی و تقدس مسجد فرصتی مناسب می یابد تا به کاوش درباره ی انگیزه ها و روحیات خویش بپردازد و در راستای رفع نقصان و تکامل خود بکوشد.
اصولاً هر دستوری از دستورهای آسمانی، بخش معینی از نیازهای روحی انسان را برآورده می کند. گرچه انجام مکروهات و ترک مستحبات، عقاب ندارد؛ ولی رسیدن به کمال والای انسانی تنها، با انجام واجبات و ترک محرمات حاصل نمی شود. همان گونه که بدن انسان برای بقا و سلامت خود، به مواد گوناگون اصلی و فرعی نیاز دارد؛ روح نیز در سایه عمل همه جانبه به مقررات و احکام اسلامی، به کمال مطلوب خواهد رسید.
سنت اعتکاف فرصت عبادت را برای انسانها به وجود می آورد . وقتی معتکف اشتغالات روزمره زندگی را کنار بگذارد و شب و روز خود را در خانه خدا فقط برای انس و راز و نیاز با خداوند متعال صرف کند فرصت فراغتی برای عبادت به وجود اورده که در فرهنگ اهل بیت علیهم السلام جایگاه ویژه ای دارد و آثار و برکات فراوانی را برای آن بیان کرده اند.
با تأمل در روایات اهل بیت علیهم السلام و کلمات بزرگان این نکته به خوبی معلوم می شود که حقیقت و روح همه عبادات همان توجه و یاد قلبی خداوند متعال است و فقط عبادتی که با توجه و یاد الهی انجام گیرد مطلوب درگاه احدیت است و مومن از آن بهره می برد و هر گاه عبادتی خالی از توجه قلبی باشد بهره ای برای مومن ندارد و هر چه قدر توجه در عبادات بیشتر گردد بهره و استفاده عبد از آن عبادت بیشتر خواهد شد.
پر واضح است که اعتکاف هم به عنوان یک عمل عبادی بزرگ از این قاعده مستثنا نیست و تا هنگامی که معتکف متوجه حضرت حق باشد و دل از غیر خدا برکند و مراقب اعمال و رفتار ظاهری و باطنی خود باشد در حال استفاده کردن از اعتکاف است و الا جز گرسنگی و تشنگی و محبوس شدن در مسجد بهره ای نبرده است.
هدف از اعتکاف را باید از دو منظور جستجو نمود.
هدف از عبادت اعتکاف چیست؟
قرآن رمز و راز ایمان، تزکیه نفس و عبادت را این گونه معرفی می نماید:
“وَ اتّقُو اللهَ لَعَلّکُم تُفلِحون”؛ تقوا پیشه کنید، به این امید که رستگار شوید (آل عمران: ۱۳۰).
در جای دیگر می فرماید: “قَد اَفلَحَ مَن زَکیها”؛ کسی رستگار شد که نفس را تزکیه کرد (شمس:۹).
“قَد اَفلَحَ المؤمنون”؛ به راستی که مؤمنان رستگاران اند (مؤمنون :۱).”
“وَ اذکُروُا اللهَ کَثیراً لَعَلَکُّم تُفلِحون”؛ خدا را بسیار یاد کنید شاید رستگار شوید (جمعه:۱۰).
“قَد اَفلَحَ مَن تَزّکی”؛ به راستی که رستگار کسی است که تزکیه نفس کرده باشد (اعلی :۱۴).
و “وَ افعَلوا الخَیر لَعَلَکُّم تُفلِحون” (یونس:۵۲).
بنابراین قرآن فلاح و رستگاری را به عنوان هدف ایمان، تزکیه نفس و عبادت ذکر می کند
همه عبادات در یک هدف کلی مشترک اند اما برای هر یک از آنها اهداف جداگانه ای نیز وجود دارد؛ و گرنه دلیلی نداشت تا به صورتهای گوناگونی در آیند.
عبادتی چون نماز باعث آرامش انسان می شود زیرا قرآن می گوید: “اَلا بِذِکرِ اللهَ تَطمَئِنُّ القُلوب”؛
عبادتی چون روزه انسان را صابر بار می آورد و حتی قرآن از روزه به کلمه صبر تعبیر می نماید “استَعینُوا بِالصَبرِ وَ الصَّلاه” از روزه و نماز کمک بگیرید.انسان صابر در برابر مشکلات بردبار است و سختی عبادت را تحمل می نماید و تحت فشار معصیت سر خم نمی کند.
اما اعتکاف چه هدفی را دنبال می کند؟ اعتکاف عملی است مرکب از چند عبادت، پس در یک نگاه اهداف این عبادات در اعتکاف هم منظور گردیده؛ پس در اعتکاف اهدافی چون رسیدن به آرامش روحی، دستیابی به صبر، حضور در مسجد، دعا و توبه و استغفار همه و همه در این عمل، مورد توجه قرار گرفته است. می توان از مجموعه این عبادات، هدفی دیگر ورای اهداف تک تک آنها، برای عبادت اعتکاف در نظر گرفت و آن تمرین انقطاع از غیر است. معتکف در طول مدت اعتکاف از همه تعلقات دنیایی بریده و تمام وقت، به حالت عبادت در آمده، از مسجد که خانه خداست به خانه خود و دیگران نمی رود. کلامی غیر از قرآن و دعا و نماز که کلام خداست بر زبان جاری نمی کند. معتکف اراده خود را در مسیر اراده خدا قرار داده در طول روز به خاطر او، دست از خوردن و آشامیدن کشیده و به روزه داری قیام می کند و … پس هدف از عبادت اعتکاف، همان است که ائمه معصومین در دعای “مناجات شعبانیه” از خداوند خواسته اند “اِلهی هَب لِی کَمالَ الاِنقِطاعَ اِلَیکَ؛ خدایا به من نهایت بریدگی وابستگی از غیر خودت را هدیه نما.
بنابراین از اعمال مهم اعتکاف، روزه گرفتن در ایام اعتکاف است. معتکف می تواند روزه واجب یا مستحب، برای خود یا به نیابت از دیگران، مثل پدر و مادر فوت شده، بگیرد. چنانچه اعتکاف در ماه رمضان باشد باید فقط روزه واجب ماه مبارک رمضان را در نظر گرفت.
اعتکاف سبب دوستی و آشناشدن مومنان، جدا گشتن از گناهان و گناهکاران و در نهایت سبب نزدیکی به خداوند است که همه این امور باعث نورانیت دل می گردد وبه انسان فرصت حضوری عاشقانه و عارفانه را در محضر خداوند را می دهد، و به عمر برکت، به فکر نفوذ و تعمق و به زندگی معنا و سازندگی می بخشد.
بیشتر مطالعه کنیم:
ایام اعتکاف در سال ۹۸ چندم است؟
