تاریخ نگارش خط سیاق/ چرا این خط دیگر رواج ندارد؟

شاید شما هم نام ” خط سیاق ” را شنیده باشید اما به خاطر استفاده نشدن از این خط اطلاعاتی راجع به این خط نداشته باشید.

خط”سیاق” نوعی از خط و روش نگارش است که با آن اهل دفتر و دیوان، اعداد، مقادیر و اوزان را می‌نوشتند. این خط در حسابداری قدیمی و ثبت و ضبط ارقام و اعداد محاسبات دیوانی و شخصی تا پایان دورهٔ قاجار رواج داشت و تمامی امور محاسبات دولتی و شخصی با آن نوشته می‌شد.

نام این خط از واژه عربی “سیاق” به معنی ترتیب گرفته شده‌ است و شکل بسیاری از علائم مورد استفاده در این خط نیز مبتنی بر شکل نوشتن اعداد به زبان عربی است. این شکل‌ها احتمالاً در دوران خلافت هشام بن عبدالملک اموی حدود ۱۰۵ تا ۱۲۵ هجری قمری برای جایگزین کردن سیستمی که مبتنی بر سیستم حسابداری ساسانیان بوده‌ ابداع شده‌ است. عده‌ای نیز بر این عقیده‌اند که این خط در زمان سلجوقیان وارد جهان اسلام شده‌ و رواج پیدا کرده است.

امروز ۳۰ اردیبهشت ماه به مناسبت روز جهانی موزه و هفته میراث فرهنگی، اداره میراث فرهنگی شهرستان شوشتر برای حفظ این خط قدیمی اقدام به برگزاری کارگاه آشنایی با شیوه نگارش و خوانش خط سیاق برای علاقه مندان به این هنر زیر نظر محمدرضا  محمدی زاده آخرین نسل از استادان این خط برگزار کرد.

علی محمد چهارمحالی رئیس اداره میراث فرهنگی شوشتر در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا درباره تشکیل کارگاه آموزشی خط سیاق در شهرستان شوشتر گفت: خط سیاق بی‌شک قبل از دوره صفویه در کشور ایران رواج داشته و به نگارش عدد و رقم معاملات تجاری و همچنین نوشتن مبلغی که مد نظر تجار بوده مربوط می‌شود.

وی افزود: میزان اشتباه در این خط هنگام حسابرسی بسیار کم بوده و شاید بشود گفت اصلا وجود ندارد؛ به طور مثال در اعداد و ارقام حسابرسی امروز با اندکی اشتباه و افزودن یک عدد تمامی مبالغ کم و زیاد می‌شود در صورتی که در حسابرسی و نوشتن با خط سیاق این اشتباهات به دلیل روش نگارش صحیح از بین می رود.

چهارمحالی ادامه داد: حسابرسی با خط سیاق در گذشته از یک “قمری” تا “میلیاردها” حسابرسی و نوشته می‌شد و امروز تعداد اندکی از نسل این تجار که به خط سیاق تسلط دارند زنده اند و در شوشتر محمدرضا محمدی زاده به عنوان آخرین نسل از استادان این هنر به این خط محاسباتی – تاریخی مسلط است.

وی گفت: به مناسبت روز جهانی موزه و هفته میراث فرهنگی شهرستان شوشتر نسبت به برگزاری کارگاه آشنایی با شیوه نگارش و خوانش خط سیاق با دعوت از محمد رضا محمدی زاده آخرین نسل از استادان این هنر اقدام کرد.

محمدرضا محمدی زاده نیز در مورد انگیزه‌اش در برگزاری این کارگاه آموزشی گفت: از دوران جوانی تاکنون برای معاملات تجاریم در مغازه‌ام از این خط استفاده کرده‌ام و الان نیز تنها فردی هستم که از این خط برای حسابرسی هایم استفاده می‌کنم.

این فرهنگی بازنشسته ادامه داد: این خط در بسیاری از مناطق منسوخ شده و تنها در برخی از شهرستان‌ها مانند اصفهان کسبه‌های سالخورده هنوز از این خط در حسابرسی های‌شان استفاده می‌کنند.

محمدی زاده اضافه کرد: خط سیاق برخلاف عدد نویسی فارسی که از چپ آغاز می‌شود عدد نویسی این خط از راست نوشته می شود. این خط تصویری از ۵۴ شکل تشکیل شده و اگر این اشکال را بشناسی به طور کامل خط سیاق را یاد می‌گیرید و اعداد این خط برای حسابرسی صفر ندارد و هنگام استفاده از این خط در حسابرسی‌ها کمتر دچار اشتباه می‌شوید.

وی تصریح کرد: افراد زیادی جهت آموزش این خط پیش من می آیند و درخواست یادگیری خط سیاق را دارند، به همین دلیل با همکاری اداره میراث فرهنگی شهرستان شوشتر کارگاه یک روزه‌ آموزشی را برگزار کردیم.

این کسبه بازاری اضافه کرد: امیدوارم با فراگیری این خط فراموش شده و تاریخی برای همیشه و نسل به نسل در کشورمان حفظ شود.

منبع: ایلنا